مدارس ماندگار، شناسنامه نظام تعلیم و تربیت
به منظور حفظ و استمرار فعالیت آن دسته از مدارسی که از قدمت و سوابق درخشان علمی، آموزشی و فرهنگی برخوردار و در سطح ملی یا استانی دارای حسن شهرت اند با الحاق برخی از موارد به آیین نامه گسترش مشارکت های مردمی (موضوع مصوبه هفتصد وششمین (706) جلسه شورای عالی آموزش و پرورش) نحوه راه اندازی مدارس ماندگار، ترکیب اعضای هیات امنا و اختیارات مدارس ماندگار تصویب شده است.
مدارس ماندگار هویت و شناسنامه فرهنگي و اجتماعي نظام تعلیم و تربیت کشور هستند كه نقش موثري در پرورش انسان هاي فرهيخته، برجسته و تاثيرگذار در روند تحولات علمي، فرهنگي و آموزشي كشور داشته اند. هر مدرسه اي كه قدمتي قابل توجه و مجموعه اي از مشخصه ها و ويژگي ها را داشته باشد مي تواند به عنوان مدرسه ماندگار شناخته شود.
مدرسه ماندگار يعني جايي كه حداقل 50سال قدمت داشته باشد. دوم اينكه هنوز جريان آموزش و پرورش در آن جاري باشد و تعطيل نشده باشد. مانند مدرسه نوشيروان، البرز، فيروز بهرام، هنرستان شهيد بهشتي و... مشخصه سوم اينكه مدرسه تعدادي فارغ التحصيل نخبه و برجسته علمي و آموزشي داشته باشد. چهارم مدرسه از سابقه علمي و آموزشي درخشاني برخوردار باشد، پنجم طراحي و معماري منحصربفرد و... مجموعه اين ويژگي ها و شاخص ها باعث مي شود يك مدرسه اي به عنوان ماندگار شناخته شود.
هيات امناي فعال، معلمان خوب، ارتقاي كيفيت آموزشي، تهيه و توليد كتاب تاريخچه و فيلم معرفي مدرسه، توانايي در جلب مشاركت هاي مردمي، دانش آموزان مشتاق آموختن و... از جمله ويژگي هاي اين مدارس است. دانش آموزاني كه در اين گونه محيط هاي آموزشي درس مي خوانند تاثیر زیادی بر سرنوشت کشور داشته اند و مديران خلاق، توانمند و موفق این مدارس می توانند از ظرفيت اين افراد براي توسعه و پيشرفت مدرسه استفاده کنند.
مدارس ماندگار شناسنامه فرهنگي و هویت اجتماعي نظام تعلیم و تربیت هستند كه نقش موثري در پرورش انسان هاي فرهيخته، برجسته و تاثيرگذار در روند تحولات علمي، فرهنگي و آموزشي كشور داشته اند.
از میان 183 مدرسه معرفی شده از استان‌های مختلف کشور، تاکنون مجوز عنوان «مدرسه ماندگار» برای 64 مدرسه صادر شده است.
در حقیقت مدارس ماندگار به مدارس با بنای تاریخی حداقل 50 سال گفته می‌شود که البته دارای استحکام کافی برای انجام فعالیت‌های مدرسه هستند؛ این مدارس مطابق معیارها و ضوابط خاص با تأیید شورای‌عالی آموزش‌وپرورش، شناخته شده و به‌صورت هیئتامنایی اداره می‌شوند.
اعضای هیئت امنای این مدارس نیز شامل مدیر مدرسه، نماینده معلمان، رئیس انجمن اولیا و مربیان، یک نفر از اولیای دانش‌آموزان، مدیرکل یا نماینده ثابت وی، رئیس آموزش و پرورش شهرستان یا منطقه و یک نفر از صاحبنظران آموزشی و فرهنگی است.
مدیر مدارس ماندگار علاوه بر داشتن شرایط احراز مدیریت مدارس باید حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و سابقه مدیریت موفق در سطح منطقه را داشته باشد.
مدارس ماندگار براساس مصوبه سال 84 شورای عالی آموزش‌وپرورش تأسیس شدند و بر این اساس آن دسته از مدارسی که از قدمت و سوابق درخشان علمی، آموزشی و فرهنگی برخوردارند و در سطح ملی یا استانی دارای حسن شهرت هستند، با عنوان "ماندگار" به فعالیت خود ادامه می دهند.
مدارس ماندگار این امکان را دارند تا با فراهم آوردن شرایط مناسب تحصیلی برای افراد مستعد و خلاق و استفاده بهینه از امکانات و قابلیت های موجود از تجارب ارزنده فارغ‌التحصیلان خود بهره‌مند شوند و به عنوان الگویی مناسب و پیشرفته در زمینه‌های آموزشی و تربیتی به سایر واحدهای آموزشی نیز معرفی می‌شوند.
هیئت امنای این مدارس می‌توانند نیروی انسانی واحد آموزشی را متناسب با ویژگی‌های مورد نظر خود انتخاب و شرایط و نحوه پذیرش دانش‌آموزان را نیز تعیین کنند.
مهم ترین مشخصه های انتخاب مدارس ماندگار
1- قدمت و سابقه آموزشی بیش از نیم قرن
2- داشتن اعتبار و پیشینه درخشان علمی، فرهنگی و تاریخی در سطح ملی و بین المللی
3- برخورداری واحد آموزشی از امتیازاتی نظیر مؤسسانی دارای شخصیتی معنوی و شاخص یا سابقه فعالیت چهره‌های برجسته و ممتاز در واحد آموزشی
4- داشتن فارغ التحصیلان برجسته علمی، فرهنگی و اجتماعی
5- داشتن فعالیت موفق آموزشی، علمی عملی و فرهنگی در سال های اخیر، موفقیت دانش‌آموختگان این مدارس در مسابقات عملی و علمی، موفقیت فارغ التحصیلان واحد آموزشی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی
6- توجه و احترام معنوی مردم منطقه نسبت به مدرسه
7- داشتن فضای فیزیکی مناسب با توجه به شاخص های آموزش و پرورش
8- رعایت معماری بومی و محلی و انطباق فضای فیزیکی مدرسه با شاخص های سازمان میراث فرهنگی
9- موقعیت مناسب جغرافیایی و امکان توسعه مدرسه با توجه به موقعیت منطقه
مدارس ماندگار به‌دلیل برخورداری از ویژگی‌های مطرح شده، امکان عملیاتی‌کردن برخی تصمیمات بزرگ ملی در حوزه تعلیم و تربیت، مانند اجرای بخشی از سند تحول بنیادین، تبدیل آن به مرکز نمایش توانمندی‌ها و انتظارات ملی و توسعه صنعت گردشگری، زمینه‌سازی برای همکاری و تعامل اثربخش بین استادان و فارغ‌التحصیلان برجسته آن و همچنین افراد شاخص و صاحبنظران تعلیم و تربیت و از همه مهم‌تر تبادل تجربه با مدارس مشابه در سراسر کشور، تبادل نظر در زمینه مسائل و مشکلات آموزشی و تبدیل شدن به‌عنوان الگویی مناسب و پیشرفته در زمینه‌های آموزش و پرورش را دارند.
نحوه انتخاب مدارس ماندگار بدین شرح است که ابتدا آموزش و پرورش استان درخواست کتبی خود را همراه با فرم‌های تکمیل شده مدارسی را که موفق به کسب حداقل امتیاز شده‌اند جهت تبدیل به مدارس ماندگار به شورای عالی آموزش و پرورش پیشنهاد می‌کند مدارسی که دارای قدمت تاریخی بیش از نیم قرن بوده، پس از سنجش با معیارهای تعیین شده، باید حداقل 70 امتیاز را کسب کنند و در صورت تصویب در کمیسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش به عنوان مدارس ماندگار انتخاب و اداره خواهند شد.
ادامه فعالیت مدارس ماندگار و برخورداری از امتیازات و امکانات منوط به نتایج مثبت ارزیابی فعالیت‌های مدرسه در گزارش عملکرد سالانه است.
امتیازاتی که مدارس برای تبدیل به مدارس ماندگار کسب کنند شامل موارد مختلفی است از جمله قدمت تاریخی بالای 50 سال، شخصیت‌های برجسته بین المللی، ملی و استانی که در واحد آموزشی فعالیت داشته‌اند، فارغ التحصیلان برجسته در سطح بین‌المللی، ملی و استانی در زمینه‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی و ...، فعالیت های موفق آموزشی و تربیتی در 5 سال اخیر از جمله موفقیت در مسابقات علمی داخلی و خارجی و درصد پذیرفته شدگان واحد آموزشی در دانشگاه‌ها می باشد.
مدارس ماندگار هویت نظام تعلیم و تربیت و شناسنامه فرهنگی کشور هستند که توسعه و تقویت آن می‌تواند به عنوان نخستین نمادهای نظام آموزشی و الگوی موفق مدارس امروزی، باشند.
برخی از مدارس ماندگار کشور عبارتند از:
مدرسه سعادت بوشهر:
مدرسه سعادت در سال ۱۲۷۸، در دوران قاجار به سبک نوین آموزشی تاسیس شد و از نظر تاریخی، مادر مدارس جنوب ایران محسوب می‌شود. این مدرسه پنجمین مدرسه ماندگار کشور است و از نظر گردشگری، یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی بوشهر به شمار می‌رود. این مدرسه ابتدا به‌وسیله احمدخان دریابیگی، حکمران وقت بوشهر و بنادر خلیج فارس و عمانات، در مرکز بوشهر و نزدیک حسینیه (برحه کازرونی‌ها) تاسیس شد.
اداره مطلوب این نهاد آموزشی باعث شد تا سیل مشتاقان اندیشه و علم به این کانون توسعه یابد؛ به‌نحوی که پس از دو سال، تعداد دانش‌آموزان از هفتاد نفر به چهارصد و پنجاه نفر افزایش یافت. شعاع فعالیت‌های این مدرسه، شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا را نیز شامل می‌شد و مورد توجه سرزمین‌های امارات، بحرین، آسیای میانه، کویت، زنگبار و هند را نیز قرار گرفته بود.
مدرسه سعادت با حمایت عالمان، به یکی از قطب‌های مهم آموزشی آن روزگار در ایران تبدیل شد و پس از یک قرن فعالیت، ده‌ها نفر سیاستمدار، شاعر، نویسنده، مورخ، محقق و دانشمند علوم انسانی از آن فارغ‌التحصیل شدند. مردم بوشهر به پاس قدردانی از مدرسه سعادت و موسسان و معلمان آن، روز ۱۸ اسفند سالروز تاسیس این مدرسه را روز ملی بوشهر نامیدند. مدرسه سعادت بوشهر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دبیرستان ایرانشهر یزد:
دبیرستان ایرانشهر یزد (مدرسه ماندگار) اولین دبیرستانی است که در ابتدای قرن چهاردهم هجری خورشیدی در شهر یزد تأسیس شد. این دبیرستان مربوط به دوره قاجار است و در شهر یزد، برزن قدیمی گودال مصلی، ابتدای خیابان شهید رجائی (خیابان ایرانشهر) قرار دارد. این اثر در چهارم تیرماه سال به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. ساختمان این مدرسه توسط سازمان میراث فرهنگی ایران جزء آثار تاریخی ثبت شده است.
این مدرسه در سال تحصیلی 1306-1307 آغاز به کار کرد. ابتدا به دلیل عدم وجود ساختمان و بنای مستقل کلاس های درسی آن در دبستان دولتی شماره 1 یزد برگزار می‌شد. چند سال بعد و در سال تحصیلی 1311-1312 بنای دبیرستان مستقل شد و اداره آن به عهده سیدمهدی استوار مدیر دبستان دولتی شماره 2 یزد گذاشته و به نام مدرسه دولتی شماره یک اسم گذاری شد.
با آنکه در زمان تأسیس این آموزشگاه در شهر یزد آب لوله کشی شده وجود نداشت، این مدرسه دارای آب و سرویس بهداشتی بوده و شیرهای آب خوری و حتی شیرهای آب باغچه ها از منبع آب ساخته شده درطبقه دوم تغذیه می‌شد. این منبع آب در یک اتاق امن بوده که به لحاظ بهداشتی و امنیتی دسترسی به آن مشکل بود. آب از طریق چاه چهل گز و توسط چرخ چاه به منبع رسانده می شد.
برخی از اشخاص و شخصیت های معروف و سرشناسی که در بیرستان تاریخی ایرانشهر یزد تحصیل کرده اند ازجمله محمدعلی اسلامی ندوشن، محمدحسین پاپلی یزدی، جلال مجیبیان، محمد جلال عباسی شوازی، آقای نحوی یزدی، حسین فلاحتی مروست، احمد نقیب زاده، ابوالقاسم قلم سیاه، محمد کریم پیرنیا، محمد حسین سلطان زاده، حبیب الله فلاحتی مروست و....
مدرسه رشدیه:
مرحوم حاج میرزا حسن رشدّیه، فرزند آخوند ملامهدی تبریزی بود. وی نخستین مدرسه رشدیه را در تبریز در محلۀ «ششکلان» در مسجد مصباح الملک، تأسیس کرد. وی پس از نه سال که بارها مدرسه‌اش در تبریز مورد هجوم قرار گرفت، در رمضان سال ۱۳۱۵ هجری قمری نخستین مدرسه رشّدیه را در تهران در باغ کربلای عباسعلی تأسیس کرد و سپس آن را در جنب پارک متعلق به امین الدوله (صدراعظم مظفرالدین شاه) و به توصیه وی بنیاد نهاد. مرحوم رشدیه برای اینکه مدرسه‌اش مورد تعرض جاهلان و نااهلان قرار نگیرد، بر سر در مدرسه این کلام نبّوی « انا مدینه العلم علی بابها» را نقش کرد. مدرسه‌ای که، برای نخستین بار از طریق انجمن امنا اداره می‌شد و خود سرآغاز تأسیس «انجمن معارف» و «شورای عالی معارف» بود.
دبیرستان حکیم نظامی‌قم:
این بنا توسط مرحوم متولی باشی پدر تولیت که از نیکوکاران به نام و دارای نفوذ مادی و معنوی بود، در جلسه ای به تاریخ ۲۱ دی ماه ۱۳۱۳ با حضور رئیس فرهنگ آن زمان و نمایندگان آستانه مقدسه در اداره فرهنگ تشکیل شده بود و از سال ۱۳۱۵ عملیات ساختمانی آغاز گردید و چون اعتبار کافی برای انجام ساختمان نبوده مرحوم متولی باشی مبلغ ۲۵۰.۰۰۰ هزار ریال که در آن زمان پول زیادی بود بلاعوض به مدرسه اهداء نمودند. در هر حال دبیرستان فعلی با نام حکیم نظامی قم در سال ۱۳۱۷ رسماً افتتاح می‌گردد و آقای مرات وزیر فرهنگ وقت نام حکمت را به حکیم نظامی مبدل می‌کند.
دبیرستان امام صادق مربوط به دوره پهلوی اول است در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مدرسه نیز همیشه پایگاه دبیران و استادان فاضل و دانشمندی بوده است که در تمام کشور شهرت بسزایی داشته‌اند. می‌توان از شهید دکتر محمد حسینی بهشتی، دکتر حسین کریمان، دکتربهرام فره‌وشی، دکتر امیرحسن یزدگردی، دکتر حسن سادات ناصری و استاد علی اصغر فقیهی، به عنوان چهره‌های سرشناس و شاخص این مدرسه نام برد. این دبیرستان در جلسه ۵۲۰کمیسیون معین مورخ ۲۹/۲/۸۹ به عنوان مدرسه ماندگار به تصویب رسید.
هنرستان فنی ابوذراصفهان:
در سال ۱۳۱۵ توسط ادارات مربوط به مسئولیت آقای کلنل کاظم خان سیّاح، تأسیس شد. از آغاز تأسیس لغایت ۱۳۳۵ هنرجویان ماهیانه ۱۰۰ ریال کمک هزینه تحصیلی دریافت می‌کردند.کم‌کم علاقه مردم به آموزش فرزندانشان به علم و صنعت و هنر زیاد و زیادتر شد و هنرجویان زیادی در هنرستان ثبت نام کردند.
هنرستان روزبه روز رونق بیشتری یافت و همه ساله فارغ التحصیلانی همچون استادان سید جواد چایچی، رستم شیرازی، مهدی عمومی، عباس پورصفا، اکبر چیریان، رضا ابوعطا، پروفسور فلاطوری، پروفسور علی سبزواری به جامعه ارائه کرد، که هرکدام مصدر خدمات و مناصب لشکری و کشوری و صنعتی مهمّی شدند.
سال ۱۳۲۰ که وقایع مهمی در ایران رخ داد، هنرستان دچار دگرگونی‌هایی شد و کارشناسان آلمانی توسط متفّقین، از ایران اخراج یا دستگیر و زندانی شدند و از آن تاریخ اداره امور هنرستان‌ها بر عهده مهندسین ایرانی قرار گرفت که اولین آنها آقای مهندس محمد مهدی کلیشادی بود.
هنرستان فنی ابوذر به لحاظ طراحی ساختمان، کلاس ها، چرخه رفت و آمد و ایاب و ذهاب، طراحی داخلی فضای آموزشی و فضای سبز طبق استانداردهای آلمان و اتریش بنا شده است به خصوص در کارگاه‌ها که از شبکه ارتباطی شطرنجی، شبکه فاضلاب زمینی (تونل) و استفاده از نور و ارتفاع به خوبی بهره‌برداری شده است. فاصله بین کلاس‌ها و کارگاه‌ها، ارتفاع کارگاه‌ها به لحاظ صدا، مجزا بودن کارگاه و کلاس با استفاده از فضای سبز و درختان بلند، دفع فاضلاب، پارکینگ پرسنل، فضای ورزشی همه طبق استانداردهای خاصی طراحی و اجرا شده که این هنرستان را منحصر به فرد نموده است.این دبیرستان در جلسه ۵۲۰کمیسیون معین مورخ ۲۹/۲/۸۹ به عنوان مدرسه ماندگار به تصویب رسید.
هنرستان فنی وحدت (صنعتی تبریز):
هنرستان صنعتی تبریز در سال ۱۳۰۹ به دستور وزارت فرهنگ تحت نظر ادارة فرهنگ استان سوم تأسیس و شروع به کار نمود، در این وقت هنرستان تبریز دارای دو بخش درودگری و فلزکاری بود. در اوایل سال ۱۳۱۱ علاوه بر دو شعبه مذکور شعبه نقاشی نیز در هنرستان تبریز تأسیس و تحت نظر آقای رسام ارژنگی نقاش نامی کشور شروع به کار نمود ولی متأسفانه این شعبه مورد استقبال مردم واقع نشد و در سال ۱۳۱۵ این رشتة تحصیل در هنرستان تبریز برچیده شد و از آن تاریخ تا امروز هنرستان فقط مشتمل بر دو رشتة فلزکاری و درودگری می باشد.
از جمله شخصیت های برجسته که در این هنرستان فعالیت داشته‌اند می‌توان به آقای مهندس حمید مهرفر( طراح دریچه‌های راکتور اتمی در آلمان)، مهندس آشوبی (مولف بیش از ۷۰ جلد کتاب فنی)، رسام ارژنگی (نقاش نامی کشور)، مهندس کرمر و هانس ولف (مدیر فنی هنرستان تبعه آلمان) اشاره کرد. بخش قدیمی ساختمان از نظر معماری و آجرکاری یکی از نقاط و مراکز میراث فرهنگی می‌باشد.این هنرستان در جلسه ۵۰۸ کمیسیون معین مورخ ۲/۱۰/۸۸ به عنوان مدرسه ماندگار به شناخته شد .
مدرسه دارالفنون:
مدرسه دارالفنون با همت امیرکبیر بنیاد نهاده شد و با ریاست «رضاقلی خان هدایت»، در دی ماه 1230 با حضور ناصرالدین شاه، آقاخان نوری، صدراعظم جدید و گروهی از دانشمندان و معلمان ایرانی و اروپایی با 30 شاگرد رسماً گشایش یافت.
دبیرستان البرز:
از نخستین نمادهای نظام آموزشی مدرن و مراکز آموزشی به سبک جدید است، این دبیرستان در سال 1301 به مکان کنونی خود در چهارراه کالج انتقال یافت و در آن زمان کالج آمریکایی‌ها یا کالج البرز نامیده می‌شد. در سال 1319، به دستور دولت وقت، ایرانیان مدیریت این کالج را بر عهده گرفتند و نام آن به دبیرستان البرز تغییر یافت. مساحت کل دبیرستان که بخشی از آن به دانشگاه صنعتی امیرکبیر اختصاص یافته 45 هزار متر مربع است این دبیرستان 11هزار مترمربع زیربنا و 10 هزار متر مربع فضای سبز دارد.